Eikenprocessierups

Het is er de tijd van het jaar voor. In de maanden juni, juli en augustus kan het een probleem vormen, voor zowel de mens als de dieren. Het gaat in dit artikel over de eikenprocessierups. Sinds de jaren negentig een veel voorkomend probleem in met name eikenbomen. De problemen doen zich voor met de haartjes die zich op de rups bevinden. Dit zijn de zogenaamde ‘brandhaartjes’. Minuscuul klein en nauwelijks met het blote oog zichtbaar maar soms met grote gevolgen voor diegene die er gevoelig voor is. Nu zult u wel denken, waarom een artikel over de Eikenprocessierups? In principe kan iedereen er mee te maken krijgen, de meeste geitenhouders wonen buitenaf en het risico ligt op de loer dat er problemen ontstaan voor uzelf maar ook voor uw geiten! Het is duidelijk aangetoond dat dieren er veel problemen van kunnen ondervinden, met name door het hooi dat wordt gewonnen in de buurt waar deze rups zich bevindt.

Wat is de eikenprocessierups of processierups?
De eikenprocessierups, ook wel processierups genoemd is de rups van een nachtvlinder die luistert naar de naam eikenprocessierupsvlinder. Deze vlinder die bij onze zuiderburen, de Belgen, heel gewoon is, komt ook bij ons steeds meer voor. Sedert 1991 wordt de soort ook bij ons steeds meer waargenomen. Aanvankelijk vooral in het zuiden, maar inmiddels wordt de rups overal in Nederland waargenomen. De rups, de maximaal 3,5 centimeter lange larve van de eikenprocessierupsvlinder eet bladeren van (maar dat wordt al verraden door de naam) vooral eiken. De favoriete eik van de eikenprocessierupsvlinder is de zomereik een oorspronkelijk uit Zuid Spanje en Zuid Italië afkomstige boom.
De eitjes komen doorgaans in april of mei uit, op hetzelfde moment als de bladeren van de eiken zich ontwikkelen. De rupsjes zijn dan nog oranje maar later verandert de kleur naar grijsblauw met lichtere zijden. Na enkele vervellingen beginnen zich donkere brandharen op de rug te ontwikkelen. De rups lijkt vooral te gedijen in lanen en solitaire bomen. In bosrijke gebieden komt de rups ook voor, maar daar is sprake van een beter biologisch evenwicht en worden de aantallen rupsen in toom gehouden door zijn natuurlijk vijanden. De natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups, zijn de sluipwesp, de sluipvlieg, de grote poppenrover, vogels en knaagdieren.

Bijzonderheden van de rups
De rups houdt zich overdag op in nesten en elke nacht verplaats de rups zich in lange, brede rijen (vandaar de naam processierups) op zoek naar verse eikenblaadjes. Na droge winters en droge, warme zomers komt de rups soms in zulke aantallen voor dat er sprake is van een plaag, met kaalgevreten bomen als gevolg. De nesten van de eikenprocessierups bestaan uit een spinsel van vervellingshuid en uitwerpselen. De vervellingshuiden bevatten honderdduizenden 0,2 tot 0,3 millimeter lange brandharen.

Problemen bij de mens
De in de brandharen aanwezige stoffen veroorzaken een op allergie lijkende reactie:
•Huiduitslag en zwellingen van de huid
•Rode ogen
•Conjunctivitis, ontstoken slijmvlies van de ogen.
•Jeuk
•Braken,
•Duizeligheid
•Koorts
•Slapeloosheid.
De mate waarin deze reacties voorkomt verschilt echter per mens. Meestal verdwijnen de verschijnselen na enkele dagen. In bijna 90% van de gevallen zijn de voornaamste klachten jeuk en huiduitslag.
Mensen kunnen problemen krijgen met de luchtwegen, jeuk en klachten van algemene aard: misselijk, koorts en een algeheel ziek voelen. De haartjes van de rups dringen in huid, ogen en luchtwegen. Dit leidt tot irritatie en kan zeer ernstige ontstekingen veroorzaken die zelfs tot blindheid kunnen leiden. Ook de huid kan geïrriteerd raken door de haartjes. Er ontstaat een pijnlijke, rode huiduitslag met hevige jeuk. Het beeld kan sterk variëren: van bultjes, pukkels tot met vocht gevulde blaasjes, die kunnen gaan ontsteken. Het krabben daarbij heeft een averechts effect. Doordat men krabt verspreiden de haartjes zich nog meer met als gevolg nog meer jeuk. Iemand die vaak met de eikenprocessierups in aanraking komt, krijgt steeds hevigere klachten bij elk nieuw contact.
Zonder behandeling verdwijnen de klachten binnen twee weken, mits geen herhaald contract optreedt. Bij lichte symptomen is medicatie doorgaans niet nodig, bij hevige jeuk kan een antiprurigineus werkend middel, zoals een crème op basis van menthol, verlichting geven. Indien de lokale effecten zeer ernstig zijn, kan het voorschrijven van een ontstekingsremmende zalf of antihistaminicum worden overwogen.
Effecten op de ogen
Als brandharen in de ogen terechtkomen, kunnen zij binnen één tot vier uur een heftige pijnlijke reactie geven van het oogbindvlies en/of het hoornvlies met zwelling, roodheid, jeuk en ontstekingen. In zeer zeldzame gevallen komt het voor dat de brandharen, zonder eerst verschijnselen te geven, de diepere slijmvlieslagen van het oog binnendringen en voor een knobbelvormige ontsteking zorgen. De symptomen hiervan kunnen laat ontdekt worden, waardoor een verband met een mogelijke blootstelling aan de brandharen niet wordt gelegd. Indien de brandharen blijven zitten, zullen de klachten blijven bestaan. Om eventueel optredende blindheid te voorkomen, is operatieve verwijdering van de brandharen noodzakelijk. Het advies is tijdig een oogarts in te schakelen als de klachten aanhouden.

Effecten op de bovenste luchtwegen
 Na inademing kunnen de brandharen ook een irritatie of ontsteking geven van het  slijmvlies van de bovenste luchtwegen, die lijkt op een neusverkoudheid. Ook kunnen  mensen klagen over pijn in de keel en eventueel last hebben van slikstoornissen. Er kan ook  sprake zijn van kortademigheid. Soms kan men CARA-achtige verschijnselen waarnemen  en een pseudo-allergische bronchitis. De kans op het ontwikkelen van longoedeem is zeer  klein. Bij herhaald contact kan zich een anafylactische reactie ontwikkelen.
Risicogroepen
Er zijn geen duidelijke risicogroepen aan te geven. De reactie als gevolg van contact met de  brandharen kan van persoon tot persoon variëren.
Patiënten met astmatische klachten zullen, doordat zij al gevoelige luchtwegen hebben,  waarschijnlijk eerder en sterker reageren. Mensen die betrokken zijn bij het bestrijden van  de rupsen lopen meer kans op contact met de brandharen. Hetzelfde geldt voor kinderen.  Zij komen door hun speelgedrag en omdat zij dicht bij de grond zitten, ook eerder in aanraking met de brandharen.
Uit ervaring is bekend dat bij hernieuwd contact met de brandharen of bij blootstelling, door bijvoorbeeld het dragen van besmette kleding, dit vaak een veel sterkere reactie en klachten geeft.
Wat doe je?
•Krab of wrijf niet na contact met de rupsenharen
•Spoel de huid of de ogen één keer met water. Douche en trek andere kleren aan
•Verwijs door naar een (huis)arts bij ernstige klachten
•Verwijs door naar een oogarts bij letsels aan de ogen
•De brandhaartjes blijven zeer lang actief, zelfs als de rupsen al jaren dood zijn. Vermijd dus deze plaatsen
•Direct 112 (laten) bellen bij ernstige allergische reacties
Effecten van de eikenprocessierups op dieren
De verschijnselen bij dieren kun je vergelijken met de mens. Behalve lokale klachten van vooral de bek, ogen, keel en bovenste luchtwegen kunnen ook klachten van algemene aard voorkomen, koorts, misselijkheid, diarree en een algeheel ziek zijn.
De aard van de klachten kunnen verschillen al naar gelang de hoeveelheid brandhaartjes die het dier heeft binnengekregen. Dieren met veel haren en vacht zullen er logischerwijs minder klachten van ondervinden. Zij kunnen echter wel problemen krijgen aan de onbedekte delen zoals de ogen, neus en bek.
De problemen doen zich voor als er via de onbedekte delen veel brandhaartjes binnenkomen. Deze zetten zich met weerhaakjes vast in bijvoorbeeld de tong en kunnen de tong zodanig aantasten dat zelfs afsterven tot de mogelijkheden behoort. Hierbij moet trouwens onmiddellijk een dierenarts gewaarschuwd worden! Het dier krijgt problemen met slikken en kan niet goed meer kauwen. Een ander zichtbaar verschijnsel is het speekselen. Het is ook mogelijk dat het wat laat ontdekt wordt omdat je niet direct denkt aan de processierups met alle gevolgen van dien. Als er inderdaad al sprake is van afsterven van de tong kan de dierenarts besluiten een stukje van de tong (het aangetaste deel) te verwijderen. Uit de praktijk blijkt dat paarden sterk kunnen reageren op de blootstelling aan brandharen. In het algemeen verdwijnen de hierboven beschreven symptomen bij dieren niet zo snel als bij mensen, mogelijk vanwege de zeer grote hoeveelheid brandharen waaraan ze moeten worden blootgesteld voor ze echt ziek worden.

Behandeling
Zoals al eerder beschreven kan het voorkomen dat de dierenarts bij een ernstige besmetting en de daarbij behorende afsterving van het weefsel moet besluiten tot amputatie van een gedeelte van de tong. Verder is het aan te bevelen om de bek van het dier goed te spoelen met water zodat de meeste haartjes al zullen verdwijnen. Bijkomend kan de dierenarts een anti histamine voorschrijven en wordt er vaak een antibiotica kuur gegeven om bijkomende verschijnselen te onderdrukken.
De behandeling duurt meestal enkele dagen, afhankelijk van de voedingstoestand van de zieke dieren. Geadviseerd wordt bij het behandelen van met brandharen besmette dieren de juiste persoonlijke beschermingsmaatregelen te nemen, zoals het dragen van goed afsluitende kleding en wegwerphandschoenen.
Er is niet specifiek iets te vinden van het effect van de eikenprocessierups op geiten. Het lijkt me logisch dat er dezelfde verschijnselen kunnen optreden als bij paarden. Dan moet er zeker gelet worden op de verschijnselen die behoren bij een besmetting met de eikenprocessierups. Mogelijk heeft u al langer een dier met vage klachten die niet echt thuis te brengen waren en gaat u na het lezen van dit verhaal een licht op.
Het grote probleem is echter dat je er eigenlijk niet tegen wapenen kunt. De brandhaartjes worden met harde wind wel honderden meters weggeblazen. Hooien aan de berm kant onder eikenbomen met de rups is dan ook niet aan te raden omdat de haartjes wel 5 tot 8 jaar bewaard blijven. Er kunnen zich dus nog vele jaren later problemen voordoen die dan niet als zodanig herkend worden.